Hồi mới lấy bằng tiến sỹ kinh tế, người nhà thỉnh thoảng nói bóng gió rằng người ta lấy bằng tiến sỹ rồi về nước làm chức này chức kia, còn mình thì chọn công việc chẳng giống ai. Tôi chỉ cười. Lặng lẽ làm công việc của mình. Mở dự án làm những gì mình thích, để dành thời gian đọc sách, viết lách, theo dõi thời cuộc, đi đó đi đây, chiêm nghiệm những nền văn hoá. 

Giới trẻ ở phương Tây họ có một xu hướng mới gọi là về hưu sớm. Mà muốn về hưu sớm tất phải có tự do về tài chính, hay ít nhứt có những dự án có thể sinh lợi để mình không phải làm nhiều mà dự án tự động sinh lợi nuôi sống bản thân và gia đình. 

Thỉnh thoảng đọc được tin các danh sỹ Đông Âu, sau 20 năm sụp đổ của chế độ cộng sản, thỉnh thoảng có người khui ra rằng năm này tháng kia ông ta từng cộng tác với cộng sản để bách hại đồng bào. Nghĩ cũng tội. Làm bao nhiêu việc để kiếm cái danh trong đời, mà dính tới cộng sản thì coi như chấm hết. 

Nghĩ tới đó lại nghĩ tới mình. Nếu mình góp tay vào góp ý, cố vấn gì đó mà giúp chế độ cộng sản ngày càng thêm vững mạnh, thì giới lãnh đạo chẳng mấy ghi công, mà người dân lại oán ghét vì cho rằng mình tiếp tay cho những thằng độc tài tiếp tục đè đầu cỡi cổ dân oan, bóc lột đất nước. Còn nếu mình cố vấn hay góp ý mà không vừa ý thì giới cầm quyền với báo chí có khi đem mình ra làm trò hề. Giới cầm quyền khinh khi đã đành mà giới trí sỹ có hiểu biết lại khinh. Khinh vì cho rằng hám danh. 

Vì vậy mà góp ý hay hỗ trợ giới độc tài thì cho dù kế sách có thắng hay bại thì phận làm kẻ sỹ đều lỗ. Chẳng những lỗ mà còn bị ô danh muôn thưở khi lưu vào lịch sử là đi hỗ trợ cộng sản. Còn cái nhục nào bằng.

Thời loạn, gặp phải bọn độc tài, nếu không có cái gan trau dồi kiến thức đặng khai sáng dân tộc, dân chủ hoá đất nước, đem lại tự do cho quê hương, thì chỉ còn cách ẩn cư, sống cuộc đời an nhàn, ung dung tự tại. Nói đến đây bỗng nhớ hai câu thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm:

Ao cạn vớt bèo cấy muống

Đìa thanh phát cỏ ương sen

Người xưa thì đã đi rồi, nhưng cái tình của người xưa thì còn ở lại, trong lòng người nay. 

Nguyễn Huy Vũ

13.8.2021