Canada là đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ. Năm 2023, Canada xuất 77% hàng của họ sang Mỹ và nhập một nửa hàng mà họ cần từ Mỹ. 

Mỹ cũng là nước cung cấp đầu tư nước ngoài nhiều nhất vào Canada mà tính tới năm 2023 là 455 tỉ USD; và Canada là nước đứng thứ ba có đầu tư nước ngoài vào Mỹ, chiếm 671 tỉ USD cho đến năm 2023. 

Trong năm 2023, thương mại hai chiều tính cả hàng hoá và dịch vụ, thì Mỹ xuất sang Canada 441 tỉ USD và nhập về 482 tỉ USD, thâm hụt 41 tỉ USD. 

Tuy vậy, nếu nhìn vào hàng hoá xuất nhập giữa hai bên, thì năm 2023, Mỹ nhập 430 tỉ USD và xuất 353 tỉ USD, tức Mỹ thâm hụt 77 tỉ USD hàng nhập khẩu. 

Canada là nhà cung cấp năng lượng hàng đầu cho Mỹ. Năm 2023, Canada xuất sang Mỹ 1,4 tỉ thùng, chiếm 60% lượng dầu nhập khẩu vào Mỹ. 

Tổng thống Mỹ Donald Trump áp 25% thuế đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Canada, và 10% đối với các dầu mỏ. Bây giờ chúng ta thử tính các con số này có tác động như thế nào.

Giả sử như năm nay, 2025, các con số không có gì thay đổi so với năm 2023. Chúng ta dùng những con số này để xấp xỉ các ảnh hưởng bởi vì chúng ta không thể có con số chính xác vào năm 2025. 

Với giá dầu là 73 đô la cho một thùng, nhập 1,4 tỉ thùng dầu từ Canada sẽ có giá là 102 tỉ USD. Với mức thuế là 10%, hơn 10 tỉ USD sẽ vào ngân sách chính phủ Hoa Kỳ. 

Mỹ nhập 430 tỉ USD hàng hoá, trừ đi 102 tỉ USD dầu, sẽ là 328 tỉ USD hàng không phải dầu mỏ. Áp thuế 25% lên số này sẽ cho ra 82 tỉ USD. 

Như vậy, nếu mà các giao dịch năm 2025 diễn ra với các con số như năm 2023 thì ngân sách Mỹ sẽ có thêm hơn 90 tỉ USD, tức gấp đôi mức thâm hụt thương mại với Canada năm 2023 là 41 tỉ USD. 

Dưới tác động của thuế hải quan, dân Mỹ sẽ có thể ít nhập hàng hơn từ Canada chẳng hạn, nên mức tính toán có thể thay đổi.

Tuy vậy, những kinh nghiệm trong kinh tế chỉ ra rằng các doanh nghiệp cần một thời gian dài để tìm kiếm các đối tác để có thể điều chỉnh chiến lược thương mại. Trong trường hợp mà sự thay đổi giá cả không nhiều, trong ngắn hạn, họ chấp nhận chịu đựng mức giá và đẩy giá đó một phần về phía người tiêu dùng và một phần về phía nhà sản xuất thay vì phải đi tìm các đối tác khác mà họ chưa tin tưởng vốn có thể làm thay đổi kế hoạch kinh doanh của họ.

Với việc áp thuế, nó đem lại cho ngân sách của Hoa Kỳ hơn 90 tỉ USD. Con số này không lớn về mặt kinh tế đối với Hoa Kỳ, nhưng nó là một đòn mạnh vào kinh tế Canada. Các doanh nghiệp Hoa Kỳ từ nay sẽ cần cân nhắc việc chuyển các hãng xưởng của mình quay ngược trở lại Hoa Kỳ thay vì đầu tư vào Canada; và các doanh nghiệp Canada cũng có thể vì lợi nhuận mà đầu tư mạnh vào Hoa Kỳ thay vì ở lại Canada. Với nền kinh tế mạnh mẽ và đa dạng các đối tác, Mỹ dễ dàng thực hiện việc thương chiến với Canada mà không phải chịu những ảnh hưởng đáng kể. Ngược lại, khi 77% hàng xuất khẩu của Canada là sang Mỹ, nền kinh tế của Canada đã bị Mỹ bắt làm con tin, một sự hạn chế nhập khẩu từ Mỹ sẽ khiến nền kinh tế Canada rơi vào khủng hoảng. Nhưng Canada có thể làm gì, ngoại trừ việc trở thành bang thứ 51 của Hoa Kỳ? 

Nếu một ngày nào đó Canada trở thành một bang của Hoa Kỳ, sức mạnh và vị thế của Hoa Kỳ sẽ lớn hơn rất nhiều lần. Bàn cờ địa chính trị của thế giới sẽ thay đổi. Canada hiện có GDP chỉ bằng 1/10 Hoa Kỳ nhưng với diện tích rộng lớn và tài nguyên phong phú, nó có thể gia tăng dân số đáng kể với các chính sách nhập cư công dân ưu tú một khi gia nhập vào Hoa Kỳ. Một nước Hoa Kỳ mới với diện tích lớn hơn, dân đông hơn, và giàu hơn chắc chắn sẽ giúp họ dễ dàng duy trì vị trí bá chủ thế giới thêm một thế kỷ nữa và có thể là mãi mãi. Với những người đấu tranh cho dân chủ, một cường quốc dân chủ tiếp tục dẫn đầu sẽ là nơi nương tựa cho tinh thần và các giá trị dân chủ của họ. 

Suy nghĩ cuối cùng sẽ dành cho người Canada. Sau những tức giận vì bị áp thuế làm ảnh hưởng đến nền kinh tế của mình, liệu họ sẽ có thể làm gì? Việc tăng mức thuế đánh vào hàng Mỹ không có nhiều ảnh hưởng ngoại trừ việc nó đóng vai trò như một ly nước mát làm dịu cơn giận những ngày này. Trong những ngày tới, họ cần chất vấn ngay trong tư tưởng của mình rằng liệu ý thức quốc gia Canada đã hình thành đủ mạnh để họ quyết tồn tại một tổ quốc Canada hay là nó nên trở thành một vùng, giữ nguyên mọi thứ, nhưng chuyển giao sự phụ thuộc chủ quyền từ sự bảo hộ của Anh sang sự bảo hộ của Mỹ? Người Canada, như một quốc gia dân chủ, họ có thể đặt câu hỏi đó thông qua một cuộc phổ thông đầu phiếu. Nhưng từ đây đến đó, người Canada cần một thời gian để chiêm nghiệm nội tâm sau khi những tức giận tức thời lắng xuống. 

Nguyễn Huy Vũ.

2/2/2025