Phương thức chọn tổng thống

Tác giả: Halmiton

Phương thức bổ nhiệm tổng thống Hoa Kỳ gần như là phần quan trọng duy nhất trong hệ thống hiến pháp không bị chỉ trích nghiêm trọng, mà ngược lại, nó còn nhận được một chút tán thành từ những người phản đối. Bài viết phản đối đáng tin cậy nhất từng được xuất bản (“Federal Farmer” – Người Nông Dân Liên Bang) thậm chí cũng thừa nhận rằng cách thức bầu tổng thống được thiết kế khá hợp lý.Cá nhân tôi còn đi xa hơn và khẳng định rằng nếu phương thức bầu cử này chưa phải là hoàn hảo, thì ít nhất nó cũng là một hệ thống tuyệt vời. Nó kết hợp hiệu quả tất cả những yếu tố mà người ta mong muốn có trong một phương thức bầu cử dành cho chức vụ này.

Việc dư luận quần chúng có ảnh hưởng đến việc lựa chọn người sẽ được giao một trọng trách quan trọng như vậy là điều đáng mong muốn. Mục tiêu này sẽ đạt được bằng cách trao quyền lựa chọn cho những người được dân chúng bầu ra cho mục đích đặc biệt này và vào thời điểm cụ thể, thay vì giao cho bất kỳ cơ quan đại diện nào đã tồn tại từ trước.

Cũng đáng mong muốn không kém là việc bầu chọn được thực hiện trực tiếp bởi những người có khả năng phân tích rõ nhất các phẩm chất cần thiết cho chức vụ này, và hành động trong những điều kiện thuận lợi cho việc suy xét kỹ lưỡng cũng như cân nhắc cẩn trọng mọi lý do và ảnh hưởng giúp hình thành nên quyết định của họ. Một số ít người, được đồng bào của họ chọn ra từ khối dân chúng rộng lớn, sẽ có khả năng cao nhất sở hữu thông tin và trí tuệ cần thiết cho những phân tích phức tạp như vậy.

Việc giảm thiểu tối đa nguy cơ bất ổn và rối loạn trong thời điểm bầu cử cũng là điều đặc biệt mong muốn. Điều này đặc biệt đáng lo ngại khi cuộc bầu cử này là nhằm chọn ra một quan chức có vai trò quan trọng trong việc quản lý chính phủ như tổng thống Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các biện pháp phòng ngừa, vốn đã được áp dụng một cách hiệu quả trong hệ thống đang xem xét, hứa hẹn đem lại một sự an toàn đầy đủ trước nguy cơ này. Việc lựa chọn một số người để tạo thành một nhóm trung gian gồm các đại cử tri sẽ ít có khả năng gây ra bất kỳ sự xáo trộn nào trong cộng đồng khi so với việc chỉ lựa chọn một người làm đại diện cho ý kiến cuối cùng của công chúng. Và vì các đại cử tri được chọn ở mỗi bang sẽ tập hợp lại và bỏ phiếu tại bang đó, tình trạng phân tách và chia rẽ này sẽ khiến họ ít bị ảnh hưởng bởi những cảm xúc nguy hiểm vốn có thể truyền từ họ sang người dân, so với việc tất cả họ tập hợp cùng một lúc và tại một nơi.

Không có điều gì đáng mong muốn hơn việc dựng lên mọi chướng ngại có thể thực hiện được nhằm ngăn chặn mọi âm mưu, thủ đoạn và tham nhũng. Những kẻ thù nguy hiểm nhất của chính quyền cộng hòa này có thể xuất hiện từ nhiều nguồn, nhưng đặc biệt được dự đoán sẽ đến từ mong muốn của các thế lực ngoại bang muốn cài cắm một tay sai quyền lực vào trong chính phủ của chúng ta. Còn cách nào hiệu quả hơn để thực hiện điều đó ngoài việc đưa một gián điệp của họ lên giữ chức vụ cao nhất của Liên bang? Tuy nhiên, Hội nghị Lập hiến đã cẩn trọng đề ra các biện pháp để bảo vệ chống lại tất cả những nguy cơ kiểu này. Họ không để việc bổ nhiệm tổng thống phụ thuộc vào bất kỳ cơ quan nào đã có từ trước, vốn có thể bị mua chuộc trước để bán phiếu bầu. Thay vào đó, họ khiến cuộc bầu cử tổng thống xuất phát từ nhân dân Mỹ, thông qua việc lựa chọn những người đại diện được chỉ định tạm thời, với mục đích duy nhất là thực hiện cuộc bầu chọn cuối cùng.

Và họ đã loại khỏi danh sách đủ điều kiện tất cả những người mà do hoàn cảnh của mình có thể bị nghi ngờ là quá trung thành với tổng thống đương nhiệm. Không một thượng nghị sĩ, dân biểu, hay bất kỳ ai đang giữ một chức vụ có uy tín hoặc được trả lương dưới quyền chính phủ Hoa Kỳ có thể trở thành một đại cử tri. Do đó, những người trực tiếp bầu chọn tổng thống sẽ bắt đầu nhiệm vụ của mình mà không mang định kiến tiêu cực nào, và cũng sẽ không được kỳ vọng làm bại hoại quần chúng nhân dân trong quá trình thực hiện nhiệm vụ này. Sự tồn tại tạm thời và vị thế độc lập của họ khiến khả năng họ sẽ tiếp tục giữ thái độ đó cho đến khi cuộc bầu cử kết thúc là rất cao. Việc tham nhũng, khi phải liên quan đến một số lượng lớn những kẻ đồng mưu như vậy, sẽ đòi hỏi cả thời gian lẫn phương tiện. Và bởi vì các cử tri này được phân bố khắp mười ba bang, nên việc họ đột nhiên liên kết với nhau vì những động cơ không chính đáng sẽ không xảy ra dễ dàng.

Một yếu tố khác, cũng quan trọng không kém, là tổng thống chỉ nên phụ thuộc vào chính người dân trong việc được tái đắc cử. Nếu không, ông ta có thể bị cám dỗ hy sinh trách nhiệm của mình để làm hài lòng những người mà sự ủng hộ của họ là cần thiết cho việc tái cử. Đây là một lợi điểm nữa mà điều này sẽ đạt được khi việc tái đắc cử của ông phụ thuộc vào một cơ quan đại diện đặc biệt được người dân bầu ra chỉ với mục đích duy nhất là đưa ra lựa chọn quan trọng này.

Tất cả những lợi điểm này sẽ được tổng hợp lại trong kế hoạch mà hội nghị đã đề xuất: người dân ở mỗi bang sẽ chọn ra một số người làm đại cử tri — số lượng đại cử tri ở một bang bằng với tổng số thượng nghị sĩ và dân biểu mà bang đó có trong chính phủ liên bang — những người này sẽ nhóm họp trong nội bộ bang của mình và bỏ phiếu bầu tổng thống. Các lá phiếu của họ sẽ được gửi về thủ đô quốc gia, và người nhận được đa số phiếu sẽ trở thành tổng thống. Tuy nhiên, do có thể xảy ra trường hợp không có ứng cử viên nào đạt được đa số phiếu bầu, và bởi vì việc cho phép một tỷ lệ nhỏ hơn đa số giữ quyền quyết định có thể dẫn đến những hệ lụy không an toàn, nên kế hoạch của hội nghị quy định rằng, trong trường hợp đó, Hạ viện sẽ lựa chọn người mà họ cho là xứng đáng nhất với chức vụ từ năm ứng viên có số phiếu cao nhất.

Quy trình bầu cử này đảm bảo rằng chức vụ tổng thống sẽ không bao giờ rơi vào tay một người không thực sự sở hữu các phẩm chất cần thiết ở mức độ rất cao. Những tài năng về thủ thuật chính trị và kỹ năng thu hút sự ủng hộ có thể đủ để một người trở thành thống đốc của một bang. Nhưng để có được sự kính trọng và tin tưởng của toàn Liên bang — hoặc ít nhất là của một bộ phận đủ lớn để giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ — thì cần đến những tài năng khác và một loại phẩm chất khác. Sẽ luôn tồn tại một khả năng thường trực rằng vị trí này sẽ được đảm nhiệm bởi những cá nhân nổi bật về năng lực và đức hạnh. Và vì nhánh hành pháp trong bất kỳ chính quyền nào cũng giữ vai trò đáng kể trong việc cai trị tốt hay xấu, nên điều này là một điểm đáng ghi nhận có lợi cho Hiến pháp. Mặc dù chúng ta không thể đồng tình với quan điểm phi chính thống của nhà thơ khi ông nói rằng:

“Hãy để những kẻ ngốc tranh cãi về hình thức chính quyền. 

Thứ nào được quản lý tốt nhất thì chính là thứ tốt nhất.” 

Tuy vậy, chúng ta có thể tự tin nói rằng thước đo thực sự của một chính quyền tốt là khả năng và xu hướng của nó trong việc tạo ra một nền quản trị tốt.

Phó tổng thống sẽ được lựa chọn theo cách thức tương tự như tổng thống. Điểm khác biệt duy nhất trong trường hợp này là Thượng viện sẽ đảm nhận vai trò tương tự như vai trò của Hạ viện trong việc lựa chọn tổng thống.

Việc bổ nhiệm một người đặc biệt làm phó tổng thống đã bị phản đối vì bị cho là không cần thiết, thậm chí là nguy hiểm. Có ý kiến cho rằng tốt hơn nên trao quyền cho Thượng viện bầu ra một phó tổng thống từ chính những người trong số họ. Tuy nhiên, có hai lý do dường như biện minh cho quan điểm của hội nghị về vấn đề này. Thứ nhất là, để đảm bảo rằng Thượng viện luôn có thể đưa ra quyết định dứt khoát trong mọi trường hợp, cần thiết để chủ tịch Thượng viện chỉ có lá phiếu quyết định trong trường hợp hai bên bằng phiếu. Và nếu rút một thượng nghị sĩ của bất kỳ bang nào khỏi vị trí thượng nghị sĩ của mình để làm chủ tịch Thượng viện thì sẽ gây bất lợi cho bang đó, vì phải đánh đổi một lá phiếu thường trực lấy một lá phiếu chỉ mang tính dự phòng. Lý do thứ hai là vì phó tổng thống đôi khi có thể trở thành tổng thống, nên tất cả những lý lẽ ủng hộ cách thức bầu chọn tổng thống cũng áp dụng mạnh mẽ, nếu không muốn nói là tương đương, đối với cách thức bầu chọn phó tổng thống.

Điều đáng chú ý là, trong trường hợp này cũng như trong hầu hết các trường hợp khác, sự phản đối được đưa ra lại đi ngược với hiến pháp của chính tiểu bang này. Chúng ta có một phó thống đốc, người giữ chức chủ tịch thượng viện bang, và là người được hiến pháp quy định sẽ thay thế thống đốc trong những trường hợp tương tự như khi phó tổng thống được phép thực thi quyền hạn và nhiệm vụ của tổng thống. Và vị phó thống đốc này được toàn thể người dân bầu ra, chứ không phải do thượng viện tự bầu chọn.

Nguyễn Huy Vũ biên dịch.