Sau Mỹ, giờ đây Trung Quốc cũng đang kêu gọi dân mình rời khỏi Iran. Những đoạn video đang lan truyền trên mạng với tốc độ chóng mặt cho thấy từng đoàn người rời bỏ thủ đô để ra đi, xa lộ đã kẹt cứng, đặc biệt là sau khi tổng thống Donald Trump kêu gọi mọi người nên ngay lập tức rời khỏi thủ đô. Dự kiến chiến tranh sẽ diễn ra dữ dội ở thủ đô trong những ngày tới.
Trong một diễn biến khác, các đoạn video chưa kiểm chứng cũng cho thấy tù nhân ở các nhà tù ở Tehran đã vượt thoát. Đó là những dấu hiệu cho thấy chế độ thần quyền Iran đang mất khả năng kiểm soát.
Israel tuyên bố đã kiểm soát bầu trời ở Iran. Như vậy, về mặt nguyên tắc, Israel gần như đã phá huỷ mọi cơ sở vật chất của chương trình hạt nhân của Iran. Việc Israel tiếp tục tấn công Iran ám chỉ rằng chiến dịch của Israel giờ đây vượt xa khỏi mục tiêu chấm dứt chương trình vũ khí hạt nhân, và nó có thể hướng tới việc lật đổ chế độ thần quyền.
Israel có lý do của họ. Đây là thời điểm vàng mà khó có cơ hội lần hai cho Israel và Mỹ. Iran hiện rất yếu. Trong suốt một thời gian dài, Iran tài trợ cho các lực lượng dân quân khác nhau nhằm thực hiện các cuộc chiến uỷ nhiệm chống lại Israel và Hoa Kỳ. Các lực lượng này gồm Hamas (dải Gaza), Hezbollah (Lebanon), Houthis (Yemen), lực lượng dân quân Shiite hỗ trợ chính phủ Bashar al-Assad trong nội chiến ở Syria, và PMF ở Iraq. Các nhóm này giờ đây không còn nữa, hoặc không còn có thể hoạt động hiệu quả được nữa. Họ bị Israel và Hoa Kỳ tiêu diệt, hoặc bị các nhóm ủng hộ bởi hai nước này tiêu diệt như ở Syria, trong vài năm gần đây.
Thứ hai là những nước có quan hệ gắn bó với Iran hiện đang đối mặt với những khủng hoảng lớn. Nga đang bị sa lầy ở Ukraine. Trung Quốc đang khủng hoảng kinh tế và không muốn làm mất lòng Mỹ và Israel. Họ không thể giúp gì được cho Iran lúc này.
Thứ ba là nếu Israel không thay đổi chế độ thần quyền, chế độ này sẽ hồi phục, mạnh hơn, quyết tâm hơn, và với sự giúp đỡ mạnh mẽ hơn của các đồng minh có vũ khí hạt nhân, thì Israel khó sống hoà bình, nếu không muốn nói là sự tồn tại của họ bị đe doạ.
Nhưng Iran là một nước lớn và, cũng như bất kỳ nước lớn nào, nó rất phức tạp, chịu ảnh hưởng của các phe phái khác nhau. Việc đổ quân vào có lẽ là điều rất tốn kém, khi phải hi sinh rất nhiều cho các cuộc chiến trên đường phố, và vì vậy khó mà trở thành chọn lựa đầu tiên. Chọn lựa đầu tiên có lẽ là Israel sẽ hỗ trợ các lực lượng đối lập để họ nổi dậy và giành lấy chính quyền như cách họ làm ở Syria. Những chỉ dấu diễn ra trong những ngày này cho thấy đây là khả năng được họ ưu tiên. Gần nửa thế kỷ cầm quyền hà khắc dưới chế độ thần quyền Hồi giáo sau khi lật đổ chế độ thế quyền của vua Shah Pahlavi, chế độ thần quyền của Iran đã tạo ra một cuộc khủng hoảng xã hội và hình thành nên một lực lượng đối lập sẵn sàng phản kháng. Chế độ đã chỉ giữ được cho đến nay nhờ cai trị bằng bàn tay sắt của các lực lượng an ninh, đã sẵn sàng đàn áp các cuộc phản kháng khác nhau mà nhiều lúc tưởng chừng đã lật đổ được chế độ. Nhưng giờ đây, khi các lực lượng an ninh và quân đội bắt đầu phải tháo chạy vì không còn khả năng, hoặc không tin tưởng vào khả năng, chống lại quân đội Israel, thì đó là lúc mà lực lượng đối lập đứng ra tiếp quản chính quyền.
Mặc dù tổng thống Donald Trump và Hoa Kỳ không đi đầu tấn công Iran nhưng nếu ai quan sát tin tức thời sự sẽ biết rằng Israel không thể tấn công nếu, ít nhất, không nhận được sự bật đèn xanh của Hoa Kỳ. Thậm chí cũng có thể nói đã có một sự phối hợp nào đó. Ngay sau khi tổng thống Donald Trump tuyên bố rằng Iran sẽ gánh nhận hậu quả nặng nề vì đã cố tình trì hoãn trong các cuộc đàm phán mà không giải quyết được vấn đề gì thì ngay lập tức Israel đã thực hiện cuộc tấn công. Cũng không phải là một chuyện tình cờ nếu chúng ta thấy rằng Israel và Hoa Kỳ đã thực hiện các chiến dịch khác nhau nhằm dẹp tan các lực lượng dân quân trước đó.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, tổng thống Donald Trump đã cố gắng thiết lập hoà bình ở Trung Đông bằng cách môi giới cho Israel và các nước Ả Rập bình thường hoá quan hệ lẫn nhau qua Hiệp định Abraham. Kể từ ngày lập nước Israel, các nước Ả Rập đã không công nhận sự tồn tại của Israel và tình trạng chiến tranh liên tục được duy trì cho tới khi Hiệp định Abraham được ký. Trong Hiệp định Abraham, Israel đã ký với Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, Bahrain, Sudan, và Maroc. Arab Saudi dù không ký kết với Israel nhưng ngầm ủng hộ Hiệp định này. Như vậy, sau Hiệp định Abraham, nước duy nhất hiện nay được coi như kẻ thù và trong tình trạng chiến tranh với Israel và Hoa Kỳ chỉ còn lại là Iran. Do đó, cuộc chiến này có lẽ sẽ là việc của một lần và mãi mãi, Israel và Hoa Kỳ sẽ chuyển đổi chế độ Iran sang một chế độ thân thiện hơn với mình và khu vực. Và như vậy, đó sẽ là bước đầu nhằm kiến tạo nên sự hoà bình và thịnh vượng cho khu vực Trung Đông đầy bất ổn này. Nếu Israel và Hoa Kỳ làm được chuyện này một cách ít tốn kém nhất, về người và về của, lịch sử sẽ ghi nhận vai trò của thủ tướng Benjamin Netanyahu và tổng thống Donald Trump trong việc kiến tạo nên hoà bình lâu dài cho Trung Đông.
Đi xa hơn, hoà bình ở Trung Đông cũng gần nghĩa với đồng minh của Mỹ là Trung Đông. Mất Trung Đông, các chế độ độc tài khác mất đi đồng minh và sức mạnh — cán cân ảnh hưởng thế giới ngày càng lệch về hướng các chế độ dân chủ.
Viết đến đây tôi bỗng nghĩ tới Việt Nam. Liệu những ngày này, giới lãnh đạo Việt Nam — những người đang nắm quyền không phải thông qua bầu cử tự do và cũng không đại diện cho một ai ở đất nước này — đang nghĩ gì trước những chuyển biến nhanh chóng trên thế giới? Liệu họ đợi đến ngày có một lực lượng khác đến tiễn họ đi như ở Iran hay là họ buộc phải cải cách ngay từ bây giờ để họ tự ghi công của mình vào lịch sử như là người sám hối và cải cách đất nước về hướng tự do?
Tôi e rằng họ sẽ đi theo con đường của Iran hay trước đó là Syria, chứ không phải con đường như ở Đài Loan — khi người đứng đầu chính quyền chủ động tổ chức cuộc bầu cử tổng thống để hợp thức hoá vị trí của mình và sau đó dựa vào quyền lực của mình cải cách dân chủ hoá toàn diện quốc gia.
Nguyễn Huy Vũ
16/6/2026